thích nói nhảm

thêm 1 bài viết nữa cũng rất hay và hài hước của nhà văn Lê Thiệp sống ở hải ngoại. Qua bài viết này có thể thấy được sự tôn trọng và cố gắng gìn giữ  TIẾNG  VIỆT   của những người ở xa quê hương là rất khó khăn, trong khi cũng là sống ở nước ngoài mà người  HÀN  QUỐC  giữ gìn văn hóa và tiếng nói của mình rất tốt . Đó cũng là 1 điều mà người Việt Nam dù ở trong nước hay nước ngoài đều phải kém xa người Hàn Quốc vậy.

bài viết này chỉ nói đến những câu chuyện hết sức giản dị và đời thường, không đao to búa lớn, mà đã đọc rồi thì cứ phải đọc đến hết bài. NGHỆ  THUẬT  VĂN  HỌC  là nằm ở chỗ đó, chứ  NGHỆ  THUẬT  không phải là quá xa xăm mờ ảo, triết lý đời sống ghê gớm đau khổ, phải tưởng tượng ra những hình ảnh ẩn dụ ghê gớm qua các con chữ. Những ai đau khổ quá thì đã chết rồi chứ chẳng rảnh hơi đâu mà ngồi đó viết văn, còn những người viết về sự đau khổ thì thường là những người sống sung sướng dư dả, cứ xem Victor Hugo và Lev Tolstoi thì sẽ thấy : Victor Hugo vốn là con nhà giàu, sống không khổ 1 ngày nào, vậy mà viết " Những người khốn khổ " cứ y như thật, còn Lev Tolstoi lại là địa chủ cỡ bự, đất đai bạt ngàn. Cả 2 viết văn giống như là thú vui tao nhã hơn là để kiếm sống vì tiền bạc lúc nào cũng rủng rỉnh trong túi.



Xin các hạ bình thân.


Ông Phan Lạc Phúc là ký giả hàng đầu, ký giả cứng cựa đàn anh của làng báo Việt Nam. Ông lại là dân lính - Trung Tá Phúc của tôi - dày dạn gió sương, kể cả sương gió trong trại cải tạo. Ra khỏi nước dần dà, ông cầm bút trở lại và cuốn sách Bè Bạn Gần Xa của ông là một cuốn nên đọc, đáng đọc và có lẽ cần đọc để thấy trên tất cả vẫn là cái tình người, cái còn lại nhân bản nhất. Cuốn sách có đoạn ông kể chuyện chơi đùa với đứa cháu ngoại và trong cái tình ông cháu, ông cũng toan âm mưu dạy cho đứa cháu gái bé bỏng tí tiếng Việt, lấp ló đâu đó là chút ít vốn liếng đời sống văn hóa Việt Nam. Ông không nói rõ lắm, nhưng có thể hiểu ông nói toàn tiếng Việt với cháu và cố gắng để đứa cháu ngoại nói tiếng Việt với ông. 

Phương pháp ai cũng bắt gặp trong kinh nghiệm này là dịch những chữ tiếng Anh ra tiếng Việt và nhắc đứa bé lặp lại. Cháu nũng nịu ngồi trên lòng ông Lô Răng đòi “ I want the cake ” thì ông Lô Răng sẽ lặp đi lặp lại “ Con muốn chiếc bánh ”, và bắt đứa cháu nói theo cho bằng được mới lòi chiếc bánh ra. Hai ông cháu chơi ngoài vườn nắng ấm, khi con sáo mỏ vàng, chân vàng, mắt như hạt cườm bay đi, đứa cháu đưa tay vẫy vẫy, miệng nói “ Bye bye, chim ”. Ký giả Lô Răng định dịch cho cháu câu nói nửa Việt nửa Mỹ thành một câu tiếng Việt hoàn toàn thì khựng lại. Dịch làm sao ? Chào chim ? Và ông kết luận “ Ngẫm ra tiếng Việt đâu có dễ  ! ” Ông Phan Lạc Phúc cả đời chữ nghĩa còn gặp khó trong một câu nói giản dị, những kẻ như chúng ta thì còn gay cấn đến thế nào ?

***

Ông nhà văn Hoàng Khởi Phong - cũng là một ông lính khác - vừa hoàn tất phần đầu cuốn trường thiên tiểu thuyết Người Trăm Năm Cũ. Đây chắc chắn sẽ là một tác phẩm lớn, chưa bàn đến nội dung. Chỉ phần đầu nói đến Đề Thám và núi rừng Yên Thế đã dày trên 800 trang. Ông Hoàng Khởi Phong dự định sẽ viết tiếp bộ lịch sử tiểu thuyết này cho đến năm 1975 mới chấm dứt, tức chúng ta sẽ được đọc về cuộc kháng chiến chống Pháp sau giai đoạn Cần Vương - có 
Nguyễn Thái Học rồi giai đoạn Việt Minh - sau đó là Nam Bắc với Nga, Tàu, Mỹ. Nói về Hoàng Khởi Phong như vậy chỉ muốn xác định rằng tiếng Việt của ông rất cừ nhưng tôi lại nhớ đến đứa con của ông. 

Chuyện cách đây cả chục năm khi ông Hoàng Khởi Phong lui cui gà trống nuôi con. Ông là nhà văn nên cái cách của ông rất thơ. Ông lôi cuốn Kiều của Nguyễn Du bắt con học thuộc lòng, từ đầu “ Trăm năm trong cõi người ta ” cho đến “ Mua vui cũng được một vài trống canh ”. Ông lý luận rằng bây giờ chưa hiểu thì mai mốt lớn lên cháu nó sẽ hiểu, cứ để ăn sâu vào tiềm thức đã. Tôi phục quá, hỏi ông có giảng Kiều cho cháu không ? “ Thiện tâm ở tại lòng ta ” thì dễ nhưng đến những đoạn như “ Nhụy đào thà bẻ cho người tình chung ” thì sao ? Ông Phong cười, thú nhận bận đi hàn xì kiếm cơm phờ người nên cái vụ giảng giải thì chưa. “ Ấy, nhưng rồi ông coi, mai mốt nó sẽ phải cám ơn tôi ”. 

Khi ghé thăm, gặp cháu nhỏ tôi khen “ Cháu thuộc Kiều tới đâu rồi ? ”. Ông bố Hoàng Khởi Phong chắc cũng muốn biểu diễn tí ti, hét con “ Đọc cho chú nghe đi ”. Cháu bé cỡ hơn mười tuổi bèn đọc vài câu. Ngay khi bố Phong vào bếp lấy la-de đãi bạn, chú nhỏ nói khẽ với tôi “ Daddy is crazy. This book is stupid ”. Chuyện đó đã mười năm. Mới đây qua điện thoại, tôi hỏi vụ truyện Kiều, ông Hoàng Khởi Phong hãnh diện “ Ông thấy không. Ông con tôi bây giờ nói tiếng Việt như sấm ! ”

***

Chuyện sau cũng đã xẩy ra cỡ hơn chục năm về trước khi các cuốn phim bộ của Tàu bắt đầu tràn lan trong cộng đồng Việt Nam. Ông Đỗ Đình Duyệt vốn là một người rất phóng khoáng nhưng thỉnh thoảng cũng ngồi dán mắt xem Càn Long du Giang Nam. Một buổi sáng chủ nhật cũng đã trễ, tôi gõ cửa bấm chuông. Thằng con trai lớn mắt nhắm mắt mở hé cửa gật đầu chào. Tôi hỏi :

- Bố có nhà không cháu ?

Thằng bé nhìn tôi và bỗng tay chưởng tay quyền cung kính chào theo đúng luật giang hồ :

- Bẩm phụ vương còn ngự trên lầu. Xin các hạ bình thân, bình thân.

Tôi bước vào phòng khách, trên ghế xa lông bừa bãi chăn gối và cả chục băng phim Tàu vứt ngổn ngang. Khi thấy anh Duyệt, tôi phì cười :

- Ối anh ơi, sao thằng Ngọc nói đặc sệt Tàu Chợ Lớn vậy ?

- Xin huynh đài bớt giận, để trẫm sẽ giáo huấn hoàng nhi.

Ngọc giờ này đã trưởng thành, có vai vế trong xã hội và nói tiếng Việt rất sõi.

***

Hồi đó tôi ở Connecticut hay đi lại với ông Trần Văn Huy. Ông Huy trẻ hơn tôi nhiều, giỏi chữ Hán chữ Nôm và tỏ ra rất cương quyết trong lập trường văn hóa. Cấm nói tiếng Mỹ trong nhà. Trừ trường hợp bất khả kháng vì có lần vợ ông hỏi “ Khi đang lái xe trên xa lộ, em muốn đổi lane nhưng không biết lane tiếng Việt nói làm sao ? ”, ông Huy nghĩ nát óc không ra, tìm sách vở để kiếm tiếng Việt tương đương không thấy. Vợ ông có lần lo lắng sợ 2 đứa nhỏ dốt tiếng Mỹ thì ông thản nhiên bảo “ Đừng lo nó dốt tiếng Mỹ, chỉ sợ nó không nói được tiếng Việt ”. Khi thân phụ và thân mẫu ông Huy từ Nữu Ước lên thăm con cháu, ông rủ tôi tới gặp các cụ cho vui. Khoảng xế trưa, khi 2 cụ vừa bước vào cửa, đứa cháu giương mắt nhìn. Ông Huy quát con :

- Sao không chào ông bà nội ?

Thằng lớn quay sang hỏi bố nó :

- Hai đứa này, chào đứa nào trước, đứa nào sau ?

Mới đây hai đứa nhỏ - nay đã thành người có danh vọng - đến thăm tôi và chào hỏi rất có tôn ti trật tự :

- Bác có khỏe không ? Bác gái đâu, bác ? Các em học lớp mấy rồi ?

***

Mỗi người có cách đối phó riêng. Khi nhà tan nước mất, cả triệu dân Việt Nam bừng mắt dậy thấy mình đang sống ở đất nước người và ngày ngày phải nói một thứ tiếng lạ tai. Cái lo sợ về đời sống dần dần rồi cũng nguôi ngoai và khi đã có được chỗ ở tử tế, một việc làm vững chải, ngoài nỗ lực đối phó với đời sống bên ngoài, những vấn đề bên trong bắt đầu xuất hiện. Con cái vốn còn trinh nguyên đã nhập vào đời sống chung quanh rất nhanh. Bạn bè, trường học, tivi ..... ngoảnh đi ngoảnh lại bỗng thấy con mình nói toàn tiếng ngoại quốc. Thay vì gọi Bố gọi Mẹ, nay chúng ta là Dad, là Mom. Không có chuyện thưa gửi gì hết. Ngôi thứ nhì là You. Ngôi thứ ba là He, She ..... Chẳng còn tôn ti trật tự gì ráo. Thế này thì không được. Thế này thì còn ra thể thống gì nữa ..... Cuộc chiến đấu bắt đầu. “ Bảo Tồn Văn Hóa ”, “ Duy Trì Nếp Sống Việt Nam ”, “ Bốn Nghìn Năm Văn Hiến ”, “ Con Lạc Cháu Hồng ” .....

Trong cộng đồng khắp nơi bắt đầu có Giỗ Tổ Hùng Vương, lễ Hai Bà Trưng. Báo chí lúc đầu chú tâm đến chuyện mất nước, chuyện Cộng Sản đàn áp, bỏ tù anh em bà con bên nhà, đời sống cơ cực ở Việt Nam ..... Nhưng chỉ ít lâu sau bắt đầu có những bài viết cổ võ cho nỗ lực phải giữ lại cái phần Việt Nam trong đời sống, phải dạy dỗ con cái về lịch sử về văn hóa Việt Nam ..... Trong gia đình, xung đột ngôn ngữ xem ra trầm trọng hơn. Bố mẹ lo sinh tồn, lo kiếm cơm, lo học tiếng của quốc gia định cư, còn con cái thì mỗi ngày một quên và quên hẳn tiếng Việt. Văn hóa, văn hiến xa quá, to quá. Thôi hãy cứ cố dạy tụi nhỏ tí tiếng Việt trước đã. 

Nhưng công việc xem ra không dễ dàng ! Không giống như đời sống ở Việt Nam, nơi đây mọi người đều phải đi làm, vợ một sở, chồng một sở, và làm việc thật sự. Tối về cơm nước xong là phờ người. Ngó đến con cái thì tụi nhỏ còn lo đánh vật với bài vở nhà trường, chưa kể những sinh hoạt ngoài học đường như thể thao, âm nhạc. Thì giờ đâu dạy con tiếng Việt – chỉ là tiếng Việt u ơ hàng ngày - chưa nói đến lịch sử văn hóa ..... Tất nhiên là phải cố gắng. Nhưng trong nỗ lực này đa số vấp phải hai yếu tố. Khả năng dạy dỗ tức phương pháp sư phạm, và sau đó là tài liệu sách vở để dạy con. Ông bố nóng tính dạy được vài chữ là quát tháo om sòm giống như ngày xưa ông nội đã quát tháo vậy. Bà mẹ thương con thôi thì xí xóa. Cuộc chiến bỗng như trứng chọi đá, như anh David đánh nhau với ông khổng lồ. Hệ thống giáo dục trường ốc nơi đây tiến bộ nhất thế giới cung cấp cho tụi nhỏ đầy đủ nhu cầu học hỏi, sau đó là truyền hình, rồi còn áp lực bạn bè. Mỗi lúc đứa nhỏ cứ xa dần xa dần không chỉ là văn hóa Việt mà ngay đến cái tình phụ tử mẫu tử cũng đổi đi, nhạt đi.

***

Cuộc chiến sẽ còn dai dẳng kéo dài từ gia đình này đến gia đình khác, từ thế hệ này đến thế hệ khác. Khi Việt Cộng còn đóng chặt cửa chưa cho tụi Ngụy về thăm Việt Nam, ông bạn tôi nhìn người bạn Đại Hàn thèm thuồng. Hễ cứ hè là gia đình người Đại Hàn thu xếp cả nhà về Hán Thành nghỉ hè. Con cái họ nói sõi tiếng Đại Hàn và tụi nhỏ có một khái niệm khá rõ về quê hương của cha mẹ tổ tiên. Những năm sau này, khi nhà cầm quyền Hà Nội có hẳn một chính sách o bế Việt kiều thì ông bạn tôi cứ loay hoay trong ý định đem con cái trở lại Việt Nam. Hẳn rằng ông cũng muốn được như gia đình Đại Hàn nhưng cứ dùng giằng. Hỏi thì ông nói : - Kỳ lắm. Tôi cố bắt đài truyền hình của Hà Nội nhưng chỉ nghe độ nửa phút là tắt đi. Tôi kiếm báo ở trong nước đọc - dễ lắm, qua internet đầy rẫy - mà không bao giờ đọc hết được một trang. Tôi tự hỏi không biết có nên để con cái của mình nhiễm cái loại ngôn ngữ kỳ dị đó không ? 

Đấy chỉ là ý kiến cá nhân. 

Giữa cái lối nói xách mé của công nhân, cán bộ nhà nước kiểu “ Anh kia muốn gì ? ” và của cháu Ngọc con anh Đỗ Đình Duyệt “ Xin các hạ bình thân ” không hiểu có cách nào hay hơn chăng ?